Edycje akt sejmikowych z terenu prowincji wielkopolskiej
Słowa kluczowe:
Rzeczypospolita Obojga Narodów, prowincja wielkopolska, sejmiki, edytorstwo źródeł historycznychAbstrakt
Wydawanie źródeł pozostałych po działalności dawnych sejmików, stanowiących jednocześnie element systemu parlamentarnego Rzeczypospolitej Obojga Narodów i instytucję samorządu terytorialnego, ma już długą tradycję. Historycy polscy zwrócili na nie uwagę w II poł. XIX w. Na I Zjeździe Historyków Polskich w Krakowie, w 1880 r., wybitni luminarze historii i historii prawa wysunęli solidne argumenty, a od 1886 r. rozpoczęli, ze zmiennym szczęściem i zaangażowaniem, ich publikowanie. Do dziś jednak większość sejmików czeka na swoich badaczy i wydawców. Edytorstwo akt sejmikowych przechodziło kilka ważnych przemian, stopniowo rozszerzając ramy klasyfikacji materiałów uwzględnianych przez historyków. Niniejszy artykuł stanowi próbę krótkiego podsumowania dorobku edytorstwa materiałów sejmikowych z terenu prowincji wielkopolskiej, funkcjonującej w ramach systemu parlamentarnego Rzeczypospolitej Obojga Narodów, na który składały się sejm, sejmiki generalne oraz sejmiki. Skupiono się na genezie wydawania źródeł do dziejów sejmików (nazywanych od 1932 r. umownie „aktami” sejmikowymi), ich klasyfikacji i stopniowym rozszerzaniu katalogu branych pod uwagę tekstów, a także na wskazaniu poszczególnych etapów działań wydawniczych. Po krótkim przedstawieniu „geografii” sejmikowej prowincji wielkopolskiej, w tekście zebrano nie tylko informacje o powstałych już edycjach, dotyczących kilku sejmików, ale wskazano kierunki prowadzonych obecnie dla prowincji prac zespołów badawczo-edytorskich, a także perspektywy na przyszłość. Od początku XXI w. szczególnie istotną rolę w intensyfikacji prac nad wydawaniem tych źródeł oraz budowaniem zespołów wydawców odegrał Narodowy Program Rozwoju Humanistyki, w tekście wykazano szczegółowo zakres tego wsparcia w postaci grantów, a także plany ich pozyskiwania na najbliższe lata.
Bibliografia
Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego, t. 1: 1572–1632, cz. I: 1572–1616, wyd. W. Dworzaczek, Poznań 1957; t. 1: 1572–1632, cz. II: 1616–1632, wyd. W. Dworzaczek, Poznań 1962.
Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego. Lata 1668–1675, wydali M. Zwierzykowski, R. Kołodziej, A. Kamieński, Poznań 2018.
Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego. Lata 1676–1695, wydali M. Zwierzykowski, R. Kołodziej, A. Kamieński, Poznań 2018.
Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego. Lata 1696–1732, wydał M. Zwierzykowski, Poznań 2008.
Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego. Lata 1733–1763, wydał M. Zwierzykowski, Warszawa 2015.
Akta sejmikowe województwa lubelskiego 1572–1632, oprac. H. Gmiterek, Lublin 2016.
Akta sejmikowe ziemi chełmskiej 1572–1668, oprac. W. Bondyra, H. Gmiterek, J. Ternes, Lublin 2013.
Akta sejmiku kowieńskiego z lat 1733–1795, wyd. M. Jusupović, Warszawa 2019.
Akta Stanów Prus Królewskich, t. 1: 1479–1488, wyd. K. Gorski, M. Biskup, Toruń 1955; t. 2: 1489–1492, wyd. K. Gorski, M. Biskup, Toruń 1957; t. 3, cz. I: 1492–1497, wyd. K. Gorski, M. Biskup, Toruń 1961; t. 4, cz. I: 1501–1504, wyd. M. Biskup przy współpr. K. Gorskiego, Toruń 1966; t. 4, cz. II: 1504–1506, wyd. M. Biskup przy współpr. K. Gorskiego, Toruń 1967; t. 5, cz. I: 1506–1508, wyd. M. Biskup, Poznań 1973; t. 5, cz. II: 1506–1511, wyd. M. Biskup, Poznań 1974; t. 5, cz. III: 1511–1512, wyd. M. Biskup, Warszawa 1975; t. 6: 1512–1515, wyd. Marian Biskup, I. Janosz-Biskupowa, Warszawa 1979; t. 7: 1515–1520, wyd. M. Biskup, I. Janosz-Biskupowa, Warszawa 1986; t. 8: 1520–1526, wyd. M. Biskup, I. Janosz-Biskupowa, Warszawa – Toruń 1993. Protokoły Sejmiku Generalnego Prus Królewskich, t. 1: 1526 – połowa 1528, wyd. M. Biskup, B. Dybaś, J. Tandecki, Toruń 2001; t. 2: lipiec 1528 – październik 1530, wyd. M. Biskup, B. Dybaś, J. Tandecki, Toruń 2005; t. 3: listopad 1530 – październik 1535, wyd. M. Biskup, K. Kopiński, P. Oliński, J. Tandecki, Toruń 2010; t. 4: maj 1536 – wrzesień 1542, wyd. K. Kopiński, J. Tandecki, L. Lewandowska, Toruń 2017.
Akten der Standetage Preussens Koniglichen Anteils, wyd. F. Thunert, Gdańsk 1896.
Akten der Standetage Preussens unter der Herrschaft des Deutschen Ordens, wyd. M. Teppen, t. 1-5, Lipsk 1878–1886.
Dzieje ziemi kujawskiej oraz akta historyczne do nich służące, t. 2: Lauda i instrukcje 1572–1673, t. 3: Lauda i instrukcje 1674–1700, t. 4: Lauda i instrukcje 1700–1733, t. 5: Lauda i instrukcje 1733–1795, ogł. A. Pawiński, Warszawa 1888.
Inventarium actorum conventualium terrarum Prussiae. Inwentarz aktów sejmikowych Prus Królewskich (1600–1764), wyd. K. Gorski, t. 1-2, Toruń 1950.
Lauda sejmików ziemi dobrzyńskiej, wyd. F. Kluczycki, Kraków 1887.
Lauda ziemi rawskiej i województwa rawskiego 1583–1793, oprac. M. Bąk, M. Borkowski, K. Chłapowski, A. Haratym, T. Płóciennik, Ł. Przybyłek, E. Walczuk, red. M. Nagielski, Warszawa 2017.
Laudum sejmiku powiatu kościańskiego i ziemi wschowskiej poświęconego wyborowi urzędników urzędów utworzonych na Sejmie Czteroletnim i obradom gospodarskim 14-18 II 1792, wyd. J. Sobczak, „Rocznik Leszczyński” 1985, t. 7.
Volumina Legum, wyd. J. Ohryzko, t. 2, Petersburg 1859; t. 5, Petersburg 1861.
Z dziejów wojny o sukcesję polską. Listy Wielkopolan do Jana Tarły wojewody lubelskiego z lat 1734–1735, wyd. G. Glabisz, M. Zwierzykowski, Poznań 2018.
Balzer O., Recenzja z: Lauda sejmików ziemi dobrzyńskiej, „Kwartalnik Historyczny” 1887, nr 1.
Chodyła Z., Utworzenie i początki funkcjonowania województwa gnieźnieńskiego (1768–1774–1776), [w:] Gniezno. Studia i materiały historyczne, t. 2, Warszawa – Poznań 1987.
Deputaci Trybunału Koronnego 1578– 1794. Spis, cz. I-V, oprac. H. Gmiterek, D. Kupisz, L. Wierzbicki, W. Bondyra, J. Ternes, Warszawa 2017.
Filipczak W., Bolimów jako miejsce obrad sejmikowych województwa rawskiego w XVI–XVIII wieku, „Rocznik Łódzki” 2016, t. 45.
Gierowski J.A., Sejmik generalny księstwa mazowieckiego na tle ustroju sejmikowego Mazowsza, Wrocław 1948.
Glabisz G., Sejmiki Wielkopolski w latach 1764–1793, Poznań 2022.
Jarochowski K., Lauda połączonych województw kaliskiego i poznańskiego za panowania Augusta II, [w:] Z czasów saskich spraw wewnętrznych, polityki i wojny, Poznań 1886.
Karczmarz G., Chartanowicz M.H., Komisje archeograficzne i archeologiczne wileńskie w latach 1842–1915, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1988, t. 33, z. 4.
Kołodziej R., „Ostatni wolności naszej klejnot”. Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana III Sobieskiego, Poznań 2014.
Kołodziej R., Zwierzykowski M., Bibliografia parlamentaryzmu Rzeczypospolitej szlacheckiej, Poznań 2012.
Konopczyński W., Odezwa w sprawie katalogu aktów do dziejów staropolskiego parlamentaryzmu, „Kwartalnik Historyczny” 1916, 30, z. 3-4.
Kościański T., Samorząd sejmikowy województw poznańskiego i kaliskiego w latach 1733–1763, Poznań 2019 (wydruk komputerowy rozprawy dostępny w Bibliotece UAM).
Kriegseisen W., Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991.
Kutrzeba S., Wstęp, [w:] Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. 1: 1572–1620, wyd. S. Kutrzeba, Kraków 1932.
Lityński A., Z problematyki klasyfikacji sejmików ziemskich, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego” 1969, t. 5, Prace Prawnicze 1.
Łopatecki K., Edycje źródłowe akt sejmikowych: przeszłość – teraźniejszość – przyszłość, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2015, t. 14, z. 2.
Naworski Z., Sejmik generalny Prus Królewskich 1569–1772, Toruń 1992.
Pamiętnik I Zjazdu Historycznego Polskiego imienia Jana Długosza, odbytego w Krakowie w czterechsetną rocznicę jego śmierci, wyd. M. Bobrzyński, M. Sokołowski, Kraków 1881.
Pawiński A., Rządy sejmikowe w Polsce 1572–1795 na tle stosunków województw kujawskich, Warszawa 1888.
Pawiński A., Rządy sejmikowe w Polsce 1572–1795 na tle stosunków województw kujawskich, wyd. 2, oprac. i wstępem opatrzył H. Olszewski, Warszawa 1978.
Pędzińska D., Leon Wegner, [w:] Wielkopolski słownik biograficzny, Warszawa – Poznań 1981.
Płaza S., Sejmiki i zjazdy szlacheckie województw poznańskiego i kaliskiego. Ustrój i funkcjonowanie (1572–1632), Warszawa-Kraków 1984.
Uruszczak W., Statuty Kazimierza Wielkiego jako źródło prawa, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 1999, t. 3.
Uruszczak W., Najstarszy sejm walny koronny „dwuizbowy” w Piotrkowie w 1468 r., [w:] Narodziny Rzeczypospolitej. Studia z dziejów średniowiecza i czasów nowożytnych, red. W. Bukowski, T. Jurek, t. 2, Kraków 2012.
Zwierzykowski M., Klasyfikacja sejmików na przykładzie funkcjonowania sejmiku województw poznańskiego i kaliskiego w latach 1696–1732, [w:] O prawie i jego dziejach księgi dwie. Studia ofiarowane Profesorowi Adamowi Lityńskiemu w czterdziestopięciolecie pracy naukowej i siedemdziesięciolecie urodzin, t. 1, red. zespoł., Białystok – Katowice 2010.
Zwierzykowski M., Komisja Skarbowa Poznańska. Z dziejów sejmikowej administracji i sądownictwa skarbowego w Wielkopolsce w XVII i XVIII w., Poznań 2003.
Zwierzykowski M., Samorząd sejmikowy województw poznańskiego i kaliskiego w latach 1696–1732, Poznań 2003.
Zwierzykowski M., Sejmik wojewodztw poznańskiego i kaliskiego w latach 1696–1702, [w:] Scripta Minora, t. 4, red. B. Lapis, Poznań 2006.
Zwierzykowski M., Wydawanie akt sejmikowych Rzeczypospolitej szlacheckiej – dorobek edytorski oraz refleksje nad klasyfikacją źródeł do dziejów osiemnastowiecznych sejmików, „Wiek Oświecenia” 2011, nr 27.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Miscellanea Historico-Iuridica
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
