Zawieszenie jurysdykcji w grodzie krakowskim ze względu na sejmik lub sejm w świetle praktyki przełomu XVI i XVII w.
Słowa kluczowe:
Królestwo Polskie, Rzeczpospolita Obojga Narodów, prawo ziemskie, sejmik, sejm walny, sąd grodzki, sąd ziemskiAbstrakt
Przedmiotem niniejszego artykułu jest wpływ obrad sejmikowych i sejmowych na funkcjonowanie ziemskiego wymiaru sprawiedliwości (tj. przede wszystkim sądów ziemskich, grodzkich i urzędów grodzkich). Praktyka zawieszania sądownictwa w związku z sejmem i sejmikami znana była już w późnym średniowieczu, ale uregulowano ją dopiero w XVI stuleciu. Zgodnie z konstytucją z 1538 r. sądy powinny milknąć po sejmiku przedsejmowym. Jurysdykcję reasumowano po zakończeniu sejmu. Zasady te obowiązywały do końca lat 80. XVI w. Wtedy to uchwalono nowe prawo, zgodnie z którym ziemski wymiar sprawiedliwości (roki sądu ziemskiego, grodzkiego oraz urzędu grodzkiego) należało zawiesić tydzień przed sejmikiem (1590) i przywrócić dwa tygodnie po zakończeniu sejmu (1589). Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie wyników badań nad stosowaniem opisanych wyżej zasad. Próbę badawczą stanowiła praktyka sądu i urzędu grodzkiego krakowskiego w latach 1585–1620, którą przeanalizowano na podstawie ksiąg grodzkich z tego okresu, przechowywanych w Archiwum Narodowym w Krakowie. Dzięki tak ujętemu zakresowi chronologicznemu udało się ustalić, w jaki sposób interpretowano obowiązek limitowania jurysdykcji w sądzie i urzędzie grodzkim przed i po zmianie prawa z lat 1589–1590.
Bibliografia
Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół Castrensia Cracoviensia: CC 782, 785, 787, 789, 790, 791, 792, 793, 794, 797, 798, 799, 800, 801, 804, 805, 807, 808, 809, 810, 811, 812, 813, 815, 816, 817, 818, 822, 823, 825, 828, 829, 830, 831, 832, 833, 834, 835, 836, 837, 839, 841, 843, 844, 845, 846, 848, 849, 850, 852, 853, 856, 857, 858, 859, 860, 861, 862, 864, 1030, 1031, 1039.
Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół Castrensia Cracoviensia: CCR 16, 18, 19, 26, 27, 28, 39, 43.
Statut Wielkiego Xięstwa Litewskiego, Wilno 1744.
Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. 1: 1572-1620, wyd. S. Kutrzeba, Kraków 1932.
Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. 4: 1674-1680, wyd. A. Przyboś, Wrocław-Warszawa-Kraków 1963.
Iura Masoviae Terrestria. Pomniki dawnego prawa mazowieckiego ziemskiego, oprac. J. Sawicki, t. 3: 1526–1540, Warszawa 1974.
Kancelaria koronna a sejm walny. Instructuarium, wyd. i tłum. W. Krawczuk, Warszawa 1995.
Statut litewski drugiej redakcyi (1566), [w:] Archiwum Komisji Prawniczej, t. 7, Kraków 1900.
Статут Вялікага княства Літоўскага 1588. Тэксты – Даведкі – Каментарыі, ред. І.П. Шамякіи, Мінск 1989. // Statut Valikaga Knastva Litoŭskaga 1588. Teksty – Davednik – Kamentary, red. I.P. Šamakin, Minsk 1989.
Volumina Constitutionum, t. 1: 1493–1549, vol. 2: 1527–1549, wyd. W. Uruszczak, S. Grodziski, I. Dwornicka, Warszawa 2000.
Volumina Constitutionum, t. 2: 1550–1609, vol. 1: 1550–1585, wyd. S. Grodziski, I. Dwornicka, W. Uruszczak, Warszawa 2005.
Volumina Constitutionum, t. 2: 1550–1609, vol. 2: 1587–1609, wyd. S. Grodziski, przedm. W. Uruszczak, Warszawa 2008.
Volumina Constitutionum, t. 3: 1611–1640, vol. 1: 1611–1626, wyd. S. Grodziski, M. Kwiecień, A. Karabowicz, przedm. W. Uruszczak, Warszawa 2010.
Volumina Legum, t. 5, Petersburg 1860.
Choińska-Mika J., Sejmiki koronne XVI–XVII wieku. Problemy badawcze, [w:] Praktyka życia publicznego w Rzeczypospolitej Obojga Narodow w XVI–XVIII wieku.
Materiały XVIII konferencji Komisji Lituanistycznej przy Komitecie Nauk Historycznych PAN w dniach 22-23 września 2009 roku, red. U. Augustyniak, A.B. Zakrzewski, Warszawa 2010.
Gorski K., Jurysdykcja karna sądu i urzędu grodzkiego krakowskiego w latach 1585–1620.
Studium z dziejów staropolskiego wymiaru sprawiedliwości, Kraków 2021 (mps rozprawy doktorskiej).
Kołodziej R., „Ostatni wolności naszej klejnot”. Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana III Sobieskiego, Poznań 2014.
Kriegseisen W., Samorząd szlachecki w Małopolsce w latach 1669–1717, Warszawa 1989.
Kriegseisen W., Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991.
Kutrzeba S., Sądy ziemskie i grodzkie w wiekach średnich. I. Województwo krakowskie (1374-1501), „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Historyczno-Filozoficzny” 1901, seria 2, t. 15 (og. zb. t. 40).
Lepszy K., Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX w., [w:] Edytorstwo źródeł historycznych, J. Tandecki, K. Kopiński, Warszawa 2014 (załącznik 4).
Lesiński B., Prejudykaty jako źródło prawa ziemskiego w dawnej Polsce, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1990, t. 42, z. 1-2.
Lewandowska-Malec I., Sejm walny koronny Rzeczypospolitej Obojga Narodów i jego dorobek ustawodawczy (1587-1632), Kraków 2009.
Lityński A., Sejmiki w dawnej Rzeczypospolitej. Problemy badawcze, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1996, t. 48, z. 1-2.
Lityński A., Szlachecki samorząd gospodarczy w Małopolsce (1606–1717), Katowice 1974.
Lityński A., Z problematyki klasyfikacji sejmików ziemskich, [w:] Prace prawnicze, t. 1, Katowice 1969.
Matwijowski K., Pierwsze sejmy z czasów Jana III Sobieskiego, Wrocław 1976.
Moniuszko A., Mazowieckie sądy ziemskie (1588-1648). Organizacja – funkcjonowanie – postępowanie, Warszawa 2013.
Naworski Z., Sejmik generalny Prus Królewskich 1569–1772. Organizacja i funkcjonowanie na tle systemu zgromadzeń stanowych prowincji, Toruń 1992.
Naworski Z., Szlachecki wymiar sprawiedliwości w Prusach Królewskich (1454–1772). Organizacja i funkcjonowanie, Toruń 2004.
Olszewski H., Praktyka limitowania sejmików, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1961, t. 13, z. 1.
Płaza S., Sejmiki i zjazdy szlacheckie województw poznańskiego i kaliskiego. Ustrój i funkcjonowanie (1572–1632), Warszawa – Kraków 1984.
Płaza S., Sejmiki i zjazdy szlacheckie województwa sieradzkiego. Ustrój i funkcjonowanie (1572–1632). Część I, Warszawa – Kraków 1987.
Przyboś K., Sejmik województwa krakowskiego w czasach saskich (1697–1763), Kraków 1981.
Rachuba A., Wielkie Księstwo Litewskie w systemie parlamentarnym Rzeczypospolitej w latach 1569–1763, Warszawa 2002.
Rafacz J., Dawny proces polski, Warszawa 1925.
Sokołowski W., Politycy schyłku Złotego Wieku. Małopolscy przywódcy szlachty i parlamentarzyści w latach 1574–1605, Warszawa 1997.
Uruszczak W., Sejm walny koronny w latach 1506–1540, Warszawa 1980.
Urzędnicy województwa krakowskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. S. Cynarski, A. Falniowska-Gradowska, red. A. Gąsiorowski, Kórnik 1990.
Zakrzewski A.B., Odrębności systemu parlamentarnego Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI–XVIII wieku, [w:] Rzeczpospolita w XVI–XVIII wieku. Państwo czy wspólnota?, red. B. Dybaś, P. Hanczewski, T. Kempa, Toruń 2007.
Zakrzewski A.B., Ograniczenie przez sejmiki Wielkiego Księstwa Litewskiego monarszego prawa mianowania urzędnikow sądowych, XVII–XVIII w., [w:] Lietuvos valstybė XII–XVIII a., red. Z. Kiaupa, A. Mickievičius, J. Sarcevičienė, Vilnius 1997.
Zakrzewski A.B., Sejmiki Wielkiego Księstwa Litewskiego XVI–XVIII w. – ustrój i funkcjonowanie: sejmik trocki, Warszawa 2000.
Zwierzykowski M., Samorząd sejmikowy województw poznańskiego i kaliskiego w latach 1696–1732, Poznań 2010.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Miscellanea Historico-Iuridica
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
