Akta sejmikowe jako źródła do historii staropolskiej wojskowości
Słowa kluczowe:
sejmik, wojskowość staropolska, edycje źródełAbstrakt
W ostatnich latach na rynku wydawniczym pojawiło się wiele wydawnictw zawierających akta sejmikowe z XVI–XVIII w., a nad kolejnymi pracują zespoły badawcze z kilku ośrodków naukowych. Instrukcje poselskie na sejm oraz inne uchwały sejmików ziemskich są jednym z podstawowych źródeł dla badania wielu aspektów życia społeczno-politycznego szlacheckiej Rzeczypospolitej. Wykorzystują je także historycy wojskowości, powstaje jednak pytanie czy wydawcy tego typu źródeł zamieszczają cały interesujący ich materiał, związany z działalnością sejmiku. Z drugiej strony, można zadać pytanie, czy ci pierwsi sięgają do akt sejmikowych i potrafią je wykorzystać w badaniach nad staropolską wojskowością. W tym przypadku chodzi o zaprezentowanie wartości publikowanych akt sejmikowych w badaniach nad rożnymi aspektami funkcjonowania armii koronnej i litewskiej, i życia żołnierskiego. Ich fundamentalne znaczenie dla ukazania mechanizmów funkcjonowania pospolitego ruszenia wydaje się oczywiste, ale czy warto po nie sięgać, badając problemy związane z funkcjonowaniem wojska kwarcianego lub komputowego? Autor artykułu stara się poddać analizie również zakres materiału zamieszczanego w publikowanych zbiorach akt sejmikowych. Chodzi o próbę oceny, czy źródła powiązane z działalnością sejmiku na polu wojskowości są w nich kompletne, czy też badacze opracowujący owe wydawnictwa pomijają pewne materiały, które mogą być ważne dla badaczy staropolskiej wojskowości.
Bibliografia
Archiwum Narodowe w Krakowie: Księgi Grodzkie Krakowskie, Relacje, sygn. 49.
Archiwum Narodowe w Krakowie: Księgi Grodzkie Sądeckie, Relacje sygn. 127.
Archiwum Narodowe w Krakowie: Księgi Grodzkie Bieckie, Relacje, sygn. 200, 212, 215.
Archiwum Państwowe w Lublinie: Księgi Grodzkie Chełmskie, Relacje sygn. 74.
Archiwum Państwowe w Lublinie: Księgi Grodzkie Krasnostawskie, Relacje sygn. 1.
Archiwum Państwowe w Lublinie: Księgi Grodzkie Lubelskie, Relacje, sygn. 76, 81.
Centralnij Deržavnij Istoričnij Archiv Ukraini, m. Lviv: Fond 1, opys 1, sprava 235.
Centralnij Deržavnij Istoričnij Archiv Ukraini, m. Lviv: Fond 5, opys 1, sprava 145, 147, 169.
Centralnij Deržavnij Istoričnij Archiv Ukraini, m. Lviv: Fond 15, opys 1, sprava 168.
Biblioteka Polskiej Akademii Nauk w Kórniku: rkps 1317.
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie, t. 10, Lwow 1884.
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie, t. 21. Lauda sejmikowe wiszeńskie 1648–1673, wyd. A. Prochaska, Lwow 1911.
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie, t. 24, Lauda sejmikowe halickie 1575–1695, wyd. A. Prochaska, Lwow 1931.
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie, t. 25, Lauda sejmikowe halickie 1575–1695, wyd. A. Prochaska, Lwow 1931.
Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego, wyd. W. Dworzaczek, t. 1, cz. I: 1572-1616, Poznań 1957.
Akta sejmikowe województw poznańskiego i kaliskiego, wyd. W. Dworzaczek, t. 1, cz. II: 1616–1632, Poznań 1962.
Akta sejmikowe województwa bełskiego. Lata 1572–1655, wyd. M. Zwierzykowski, R. Kołodziej, Kraków 2020.
Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. 2, cz. I: 1621–1648, wyd. A. Przyboś, Kraków 1953.
Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. 3: 1661–1673, wyd. A. Przyboś, Wrocław – Warszawa – Kraków 1963.
Akta sejmikowe województwa krakowskiego, t. 5: 1681–1696, wyd. A. Przyboś, Wrocław – Warszawa – Kraków 1984.
Akta sejmikowe województwa lubelskiego 1572–1632, oprac. H. Gmiterek, Lublin 2016.
Akta sejmikowe województwa lubelskiego 1633–1668, oprac. H. Gmiterek, Lublin – Radom 2021.
Akta sejmikowe województwa poznańskiego i kaliskiego. Lata 1668–1675, wyd. M. Zwierzykowski, R. Kołodziej i A. Kamieński, Poznań 2018.
Akta sejmikowe województwa poznańskiego i kaliskiego. Lata 1676–1695, wyd. M. Zwierzykowski, R. Kołodziej i A. Kamieński, Poznań 2018.
Akta sejmikowe ziemi chełmskiej 1572–1668, oprac. W. Bondyra, H. Gmiterek, J. Ternes, Lublin 2013.
Dzieje ziemi kujawskiej oraz akta historyczne do nich służące, wyd. A. Pawiński, t. 2: Lauda i instrukcje 1572–1674, Warszawa 1888.
Lauda sejmików ziemi dobrzyńskiej, wyd. F. Kluczycki, Kraków 1887.
Dworzaczkowa J., Sprawy wojska na sejmikach wielkopolskich w latach 1648–1661, [w:] Pax et Bellum, red. K. Olejnik, Poznań 1993.
Dzięgielewski J., Pokój i wojna w opinii szlachty Rzeczypospolitej czasów Władysława IV, [w:] Kultura, polityka, dyplomacja. Studia ofiarowane Profesorowi Jaremie Maciszewskiemu w sześćdziesiątą rocznicę Jego urodzin, red. A. Bartnicki, Warszawa 1990.
Gajewski A., Szlachta koronna wobec autoramentu cudzoziemskiego w świetle dokumentów sejmikowych z lat 1654–1667, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2020, t. 17, nr 2.
Gawron P., Hetman koronny w systemie ustrojowym Rzeczypospolitej w latach 1581–1646, Warszawa 2010.
Hahn K., Pospolite ruszenie wedle uchwał sejmikowych ruskich od XVI do XVIII wieku, Lwów 1928.
Hundert Z., Wojskowe zaciągi sejmików ziemskich województwa mazowieckiego w latach 1671–1673, „Res Historica” 2018, t. 46.
Hundert Z., Zaciężne wojsko powiatowe sejmiku wiszeńskiego wojewodztwa ruskiego w latach 1671–1673 oraz jego rola w działaniach politycznych i wojskowych Jana Sobieskiego, „Przegląd Historyczny” 2017, t. 508, z. 4.
Kaniewski I., Sejmiki koronne wobec problemów wewnętrznych Rzeczypospolitej za panowania Michała Korybuta Wiśniowieckiego (1669–1673), Katowice 2014.
Kriegseisen W., Samorząd szlachecki w Małopolsce w latach 1669–1717, Warszawa 1989.
Król A., Sejmiki ziem lwowskiej, przemyskiej i sanockiej w Sądowej Wiszni za panowania Wazów (1587–1668), Przemyśl 2018,
Kupisz D., Mieszkańcy województwa lubelskiego a wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny północnej w latach 1702–1717, [w:] Społeczeństwo a wojsko, red. I. Dacka-Górzyńska, M. Nagielski, A. Karpiński, Społeczeństwo staropolskie, Seria Nova, t. 4, Warszawa 2015.
Kupisz D., Wojska powiatowe samorządów Małopolski i Rusi Czerwonej w latach 1572–1717, Lublin 2008.
Kupisz D., Wyprawy żołnierza łanowego w Koronie w czasach Jana Kazimierza, Warszawa 2018.
Łopatecki K., „Disciplina militaris” w wojskach Rzeczypospolitej do połowy XVII wieku, Białystok 2012.
Łopatecki K., Edycje źródłowe akt sejmikowych: przeszłość – teraźniejszość – przyszłość, „Miscellanea Historico-Iuridica” 2015, t. 14 z. 2.
Łopatecki K., Organizacja, prawo i dyscyplina w polskim i litewskim pospolitym ruszeniu (do połowy XVII wieku), Białystok 2013.
Nagielski M., Opinia szlachecka o gwardii królewskiej w latach 1632–1668, „Kwartalnik Historyczny” 1985, t. 32, z. 3.
Opaliński E., Kultura polityczna szlachty polskiej w latach 1587–1652: system parlamentarny a społeczeństwo obywatelskie, Warszawa 1995.
Sowa J.J., Dyscyplina i sądownictwo wojskowe w Koronie w dobie wojen tureckich w drugiej połowie XVII wieku, Białystok 2021.
Srogosz T., Żołnierz swawolny. Z dziejów obyczajów armii koronnej w XVII wieku, Warszawa 2010.
Staręgowski B., Formacje zbrojne samorządu szlacheckiego województw poznańskiego i kaliskiego w okresie panowania Jana Kazimierza (1648–1668), Warszawa – Bellerive-sur-Allier 2022.
Staręgowski B., Samorząd szlachecki województw poznańskiego i kaliskiego wobec cudzoziemskich żołnierzy i oficerów w wojsku powiatowym podczas panowania Jana Kazimierza (1648–1668), „Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym” 2019, t. 50, z. 3.
Ujma M., Sejmik lubelski 1572–1696, Warszawa 2003.
Wierzbicki L.A., Pospolite ruszenie w Polsce w drugiej połowie XVII wieku. Ostatnie wyprawy z lat 1670–1672, Lublin 2011.
Wimmer J., Wojsko polskie w drugiej połowie XVII wieku, Oświęcim 2013.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Miscellanea Historico-Iuridica
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
