Background and cases of nationalization in Poland in the Stalinist Era – an example of Lublin’s tanning industry
Słowa kluczowe:
nacjonalizacja, przemysł garbarski, stalinizmAbstrakt
The nationalization processes in People’s Poland had already begun at the time of establishment of the Polish Committee of National Liberation. Enterprises were submitted under temporary state management and were expropriated on the basis of various regulations, including those enacted by Pilsudski’s sanation. The food industry was nationalized as part of the land reform. Industrial enterprises which were able to employ more than 50 employees on one shift (it was quite indefinite) were nationalized by the act on nationalization of 3 January 1946. Next, factories were taken over by political decisions of the communist Polish United Workers’ Party. On the other hand, the reconstruction of industry after the Nazi and Soviet devastation, rescuing of work places, concern for inhabitants’ lives, supplies of food and goods, needed extraordinary measures. It is demonstrated by the example of the tanning industry in Lublin – where the Polish Committee of National Liberation had its headquarters. However, the nationalization in post-war Poland served the communists political interests and was one of the means used by the communist political class to introduce the totalitarian system.
Bibliografia
I-sze Sprawozdanie Izby Przemysłowo-Handlowej w Lublinie za rok 1929, Lublin 1930.
-1944 sierpień 17, Lublin. Sprawozdanie Kierownika Resortu Gospodarki Narodowej i Finansów J. S. Hanemana z działalności Resortu za czas urzędowania w Lublinie do 15 sierpnia 1944, “Polska Ludowa. Materiały i Studia” 1965, vol. 4.
Andrusiewicz A., Stronnictwo Demokratyczne w systemie politycznym Polski Ludowej, Warszawa 1985.
Archiwum Akt Nowych, Zespół 185: Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego w Lublinie, Jednostka: VIII/10.
Argentyński przemysł quebrachowy w 1938 r., “Wiadomości Centralnego Związku Przemysłu Garbarskiego w Polsce” 1939, iss. 2.
Beksiak J., et alt., Polska gospodarka w XX wieku. Eseje historyczno-ekonomiczne, Łódź 2003.
Bobrowski Cz., Wspomnienia ze stulecia, Lublin 1985.
Bownik Z., Kupiectwo lubelskie w latach 1317–1959 i organizacja przedsiębiorstw usługowych 1950–1960. Księga pamiątkowa, Lublin 1960, passim; J. Marczuk, Radni Lublina w latach 1919–1939, Lublin 1997.
Caban I., Lublin w okresie PKWN, [w:] Historia Lublina w zarysie 1317–1968, red. H. Zins, Lublin 1972.
Chamber’s of Industry and Commerce in Lublin letter to Chamber of Industry and Commerce in Warsaw, 12. March 1946.
Czubiński A., Stronnictwo Demokratyczne (1937–1989). Zarys dziejów, Poznań 1998.
Decree on Nationalization of Large-Scale Industries, June 28, 1918, [in:] Communist Decreesand Legislation, http://college.cengage.com/history/primarysources/world/communistdecrees.htm (24.11.2016).
Dudek W., Od nacjonalizacji do prywatyzacji. Aspekty polityczne i ekonomiczno-prawne, Katowice 1995.
Fedorowicz A., Jak Zachód dolarami uratował Lenina, “Wprost” 29. June 2014, https://www.wprost.pl/454096/mob.html (24.11.2016).
Garbarstwo, Warszawa 1941.
German-Russian Agreement; April 16, 1922 (Treaty of Rapallo), Yale Law School: http://avalon.law.yale.edu/20thcentury/rapallo001.asp (24.11.2016).
Gołębiowski J., Nacjonalizacja przemysłu w Polsce, Warszawa 1965.
Herman S., War damage and nationalization in Eastern Europe, “Law and Contemporary Problems” 1951, vol. 16.
Industrie, Handel, Handwerk der Stadt Lublin, Lublin 1940.
Instytut Pamięci Narodowej w Lublinie, Zespół “Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie”, Jednostka: Lu 035/3.
Kamiński Ł., Polacy wobec nowej rzeczywistości 1944–1948. Formy pozainstytucjonalnego, żywiołowego oporu społecznego, Adam Marszałek, Toruń 2000.
Kieniewicz S., Ścieki z garbarni chromowych i ich oczyszczanie, “Wiadomości Polskiego Związku Przemysłowców Garbarzy” 1937, iss. 12.
Kierek A., Rozwój gospodarczy Lublina w latach 1918–1939, [w:] Dzieje Lublina, vol. 2, red. S. Krzykała, Lublin 1975.
Komisja surowcowa garbarska przy Ministerstwie Przemysłu i Handlu, ”Wiadomości Polskiego Związku Przemysłowców Garbarzy” 1937, iss. 1–2.
Lee S.H., The end of communsim, Shinjuku-Tokio 2013.
Lenin V.I., The Tasks of the Proletariat in the Present Revolution, [in:] Lenin’s Collected Works, Progress Publishers, vol. 24, Moscow 1964, online: https://www.marxists.org/archive/lenin/works/1917/apr/04.htm (24.11.2016).
Lenin V.I., The Tasks of the Proletariat in Our Revolution (Draft Platform for the Proletarian Party), [in:] Lenin’s Collected Works, Progress Publishers, vol. 24, Moscow 1964, online: https://www.marxists.org/archive/lenin/works/1917/tasks/index.htm (24.11.2016).
Nowak-Kiełbikowa M., Polityka Wielkiej Brytanii wobec Europy Środkowo-Wschodniej w latach 1918–1921, “Studia z dziejów ZSRR i Europy Środkowej” 1970, t. 6.
Maj E., Narodowa Demokracja w województwie lubelskim w latach 1918–1928, Lublin 2002.
Malle S., The Economic Organisation of War Communism, 1918–1921, Cambridge University Press, 1985.
Manifesto of the Communist Party, by K. Marx, F. Engels, transl. S. Moore, Chicago 1910.
Marx K., Critique of the Gotha Programme, Foreign Language Press, Peking 1972, p. 25.Online: https://archive.org/ (24.11.2016).
McMeekin S., History’s Greatest Heist. The Looting of Russia by the Bolsheviks. Yale University Press, New Haven 2009.
Miazga Z., Zdarzyło się. Lublin 1944, Lublin 2004.
Archiwum Narodowe w Krakowie, Zespół 319: “Grupa Główna ‘Gospodarka Przemysłowa i Ruch’ w Izbie Okręgowej dla Gospodarki Ogólnej w Krakowie”, Jednostka: 35.
Nationalisation of coal, materials of The National Archives, https://www.nationalarchives.gov.uk/education/resources/attlees-britain/nationalisation-coal/ (24.11.2016).
Niefortunny projekt organizacji branży futrzanej, “Wiadomości Polskiego Związku Przemysłowców Garbarzy” 1937, iss. 1–2.
Orłowski R., Z dziejów przemysłu w Lubelskiem w latach 1918–1974, [w:] Z problematyki przeobrażeń społeczno-gospodarczych w Lubelskiem, red. Z. Mitura, R. Orłowski, Lublin 1992.
Osiński T., Powojenne problemy społeczno-gospodarcze Lubelszczyzny lat 1944–1945 w świetle sprawozdania Izby Przemysłowo-Handlowej w Lublinie, “Res Historica” 2015, vol. 39.
Paczkowski A., Polacy pod obcą i własną przemocą, [w:] S. Courtois et alt., Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, intr. K. Kersten, Warszawa 1999.
Pfeiffer R., Geneza i dzieje Izby Arbitrażowej Bawełny w Gdyni, Gdańsk 1976.
Protokół Komisji zwołanej w dniu 22.II.1949 r. w sprawie ustalenia siatki rozmieszczenia tartaków na terenie województwa lubelskiego.
Przemysł garbarski pracuje (Wywiad z dyrektorem Centrali Garbarni, Wacławem Sawickim),“Rzeczpospolita” 14 listopada 1944.
Przemysł garbarski przeciwko decentralizacji podziału kontyngentów skór surowych, “Wiadomości Polskiego Związku Przemysłowców Garbarzy” 1937, iss. 1–2.
Pustoła J., Wspomnienia o przemyśle elektrotechnicznym XX wieku, Pommard, Kiełpin 2011.
Radzik T., Śladkowski W., Wójcikowski G., Wójcikowski W., Lublin dzieje miasta, t. 2: XIX i XX wiek, Lublin 2000.
Sekściński B., Ogniwo terroru. Delegatura Komisji Specjalnej do Walki z Nadużyciamii Szkodnictwem Gospodarczym w Lublinie, Warszawa 2012.
Sprawozdanie Izby Przemysłowo-Handlowej w Lublinie za rok 1936, Lublin 1937.
Sprawozdanie Izby Przemysłowo-Handlowej w Lublinie za rok 1937, Lublin 1938.
Sprawozdanie Komisji Ankietowej Badania Warunków i Kosztów Produkcji oraz Wymiany, t. 15: Przemysł garbarski, Warszawa 1928.
Archiwum Państwowe w Lublinie, Zespół 498: “Urząd Okręgu Lubelskiego”, Jednostka: 199, s. 139; Zespół 640: “Izba Przemysłowo-Handlowa w Lublinie”, Jednostki: 48, 52.
Archiwum Państwowe w Lublinie, Zespół 640: “Izba Przemysłowo-Handlowa w Lublinie”, Jednostka: 175.
Archiwum Państwowe w Lublinie, Zespół 1266: Komitet Wojewódzki Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w Lublinie, Jednostka: 2756.
Archiwum Państwowe w Łodzi, Zespół 813: Centralny Zarząd Przemysłu Skórzanego w Łodzi, Jednostka: 822.
Stawarska-Rippel A., Prawo sądowe Polski Ludowej 1944–1950 a prawo Drugiej Rzeczypospolitej, Katowice 2006.
Szteyner S., Jak rozumieć “zdolne są zatrudnić”? Na marginesie ustawy o upaństwowieniu, “Wiadomości Gospodarcze” 1946, iss. 12/13.
Topiński J., Nacjonalizacja przemysłu w Polsce, “Polska Ludowa. Materiały i Studia” 1967, t. 6.
Turnau I., Garbarstwo na ziemiach polskich w XVI–XVIII wieku, Wrocław 1975.
Weigle E., Zaopatrzenie w surowiec przemysłu garbarskiego, przerabiającego skóry wierzchnie, “Wiadomości Polskiego Związku Przemysłowców Garbarzy” 1937, iss. 1–2.
Wiącek M., Znaczenie stosowania Konstytucji marcowej w Polsce Ludowej dla orzecznictwa sądów i Trybunału Konstytucyjnego III RP, Warszawa 2012.
Wierzbicki M., Sowiecka polityka ekonomiczna na ziemiach wschodnich przedwojennej Polski (tzw. Zachodniej Ukrainie i Zachodniej Białorusi) w latach 1939–1941,“Pamięć i Sprawiedliwość” 2009, t. 1.
Wrona J., Lublin w okresie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego, [w:] Lublin w dziejach i kulturze Polski, red. T. Radzik, A.A. Witusik, Lublin 1997.
Wrona J., Zależni czy suwerenni? Stronnictwo Demokratyczne w województwie lubelskim 1944–1975, Lublin 1998.
Zalewski E., Skóry: surowiec, garbarstwo, handel, Warszawa 1938.
Żebrowski W., Z dziejów Stronnictwa Demokratycznego w Polsce, Bydgoszcz 1999.
Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej uchwalona przez Sejm Ustawodawczy w dniu 22 lipca 1952 r. (Dz.U. nr 33, poz. 232).
Ustawa z dnia 30 marca 1939 r. o powszechnym obowiązku świadczeń rzeczowych (Dz.U. nr 30, poz. 200).
Ustawa z dnia 6 maja 1945 r. o majątkach opuszczonych i porzuconych (Dz.U. nr 17, poz. 97).
Dekret z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz.U. nr 13, poz. 87).
Ustawa z dnia 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej (Dz.U. nr 3, poz. 17).
Ustawa z dnia 21 lipca 1950 r. o 6-letnim planie rozwoju gospodarczego i budowy podstaw socjalizmu na lata 1950–1955 (Dz.U. nr 37, poz. 344).
Ustawa z dnia 25 lutego 1958 r. o uregulowaniu stanu prawnego mienia pozostającego pod zarządem państwowym (Dz.U. Nr 11, poz. 37).
Dekret z dnia 16 grudnia 1918 r. w przedmiocie przymusowego zarządu państwowego (Dz.P.P.P. nr 21, poz. 67).
Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 1 września 1939 r. o rozciągnięciu mocy obowiązującej dekretu w przedmiocie przymusowego zarządu państwowego na obszar całego Państwa (Dz.U. nr 87, poz. 545).
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r.o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. nr 4, poz. 17).
Dekret z dnia 20 grudnia 1946 r. o zmianie ustawy z dnia 3 stycznia 1946 r.o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej (Dz.U. nr 72, poz. 394).
Dekret z dnia 26 kwietnia 1949 r. o nabywaniu i przekazywaniu nieruchomości niezbędnych dla realizacji narodowych planów gospodarczych (Dz.U. nr 27, poz. 197).
Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 25 maja 1927 r. o zmianie niektórych postanowień dekretu z dnia 16 grudnia 1918 r. w przedmiocie przymusowego zarządu państwowego (Dz.U. nr 49, poz. 437).
Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 7 czerwca 1927 r. o prawie przemysłowem (Dz.U. nr 53, poz. 468).
Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 23 grudnia 1927 r. o granicach Państwa (Dz.U. nr 117, poz. 996).
Rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 24 września 1934 r. – Prawo o postępowaniu wywłaszczeniowym (Dz.U. nr 86, poz. 776).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 września 1939 r. o zakazie przywozu i wywozu towarów (Dz.U. nr 87, poz. 555).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 stycznia 1951 r. w sprawie koncesjonowania garbarń futrzarskich (Dz.U. nr 2, poz. 8).
Zarządzenie Przewodniczącego Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego z dnia 17 listopada 1949 r. w sprawie wydawania pozwoleń na wywóz narzędzi pracy dla emigrantów (Monitor Polski A nr 96, poz. 1140).
Zarządzenie Prezesa Centralnego Urzędu Drobnej Wytwórczości z dnia 15 listopada 1950 r. w sprawie ustanowienia przymusowego zarządu państwowego nad przedsiębiorstwami (Monitor Polski A-129, poz. 1621).
-1944, wrzesień 18, bm. Okólnik kierownika Resortu Administracji Publicznej PKWN, Stanisława Kotek-Agroszewskiego w sprawie przyspieszenia zwrotu obywatelom polskim majątku nieruchomego oraz przedsiębiorstw przemysłowych i handlowych skonfiskowanych przez okupanta, [w:] Upaństwowienie i odbudowa przemysłu w Polsce (1944–1948). Materiały źródłowe, red. H. Jędruszczak, t. 1, Warszawa 1967.
